Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng dạy và học biện pháp tu từ so sánh cho học sinh Lớp 3

 góp phần mở mang tri thức làm phong phú về tâm hồn, tạo hứng thú khi viết văn, rèn luyện ý thức, yêu quý Tiếng Việt giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt cho học sinh.
Chương trình Luyện từ và câu - TV3 có 6 tiết “ So sánh” tập trung vào học kì I nhằm giúp HS bước đầu làm quen với biện pháp tu từ so sánh để vận dụng viết câu văn miêu tả cho hay. Thực tế trong quá trình giảng dạy cho thấy kiến thức của GV về biện pháp tu từ so sánh còn chưa thật chắc chắn, HS còn lúng túng khi nhận biết các sự vật so sánh, hình ảnh so sánh. Do vậy tổ 1-2-3 đã tiến hành thực hiện chuyên đề: “"Nâng cao chất lượng dạy - học biện pháp tu từ so sánh cho học sinh lớp 3"
II. Mục đích của chuyên đề:
Góp phần giúp học sinh củng cố lý thuyết về cách dùng từ so sánh, từ đó học sinh biết phân biệt, nhận biết cách so sánh tu từ.
Giúp giáo viên có được kiến thức, phương pháp rèn luyện học sinh kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ so sánh ở lớp 3.
III. Nội dung chuyên đề 
1. Thực trạng:
a. Về phía giáo viên:
Giáo v...h gồm hai vế: Vế được so sánh( A) và vế dùng để so sánh( B). Giữa hai vế thường có từ để so sánh: Như, là, giống như, tựa như,
Hình thức đầy đủ nhất của phép so sánh gồm 4 yếu tố
Vế được so sánh
( Sự vật cần mô tả)
Phương diện so sánh
Từ so sánh
Vế dùng để so sánh
( Sự vật để đối chiếu)
Nước
xanh
như ( pha)
mực.
Nhưng thực tế không phải lúc nào so sánh cũng đủ các yếu tố.
VD: Chòng chành như nón không quai
Như thuyền không lái như ai không chồng (Khuyết sự vật cần so sánh)
Hay trong các thành ngữ so sánh: đông như hội, lặng như tờ, ngọt như mía lùi 
Mẹ - bếp lửa mỗi ngày
Sưởi ấm con khi đông tới. ( Khuyết từ so sánh)
Hay Trẻ em như búp trên cành – Khuyết phương diện so sánh.
Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con. - Ẩn phương diện so sánh ( Sự lo lắng- thức)
Dấu diệu để phát hiện hiện tượng so sánh: 
Dấu hiệu đầu tiên và quan trọng nhất để học sinh phát hiện ra câu văn có biện pháp so sánh chin hs là dấu hiệu về hình thức- từ so sánh:
+ Ở kiểu so sánh ngang bằng: như, tựa, là, giống như, tựa như, như là, tựa như là, như thể hoặc những dấu thay thế ( dấu gạch ngang, dấu hai chấm)
+ Ở kiểu so sánh hơn kém: hơn, chẳng bằng, kém, không bằng, chưa bằng
+ Dấu hiệu thứ hai là dấu hiệu về nội dung: Trong câu xuất hiện hai đối tượng có nét tương đồng được so sánh với nhau.
Tác dụng của so sánh trong văn học: 
 Biện pháp so sánh có nhiều tác dụng trong đó rõ nét nhất là nhằm làm nổi bật một khía cạnh nào đó của sự vật, sự việc.
Về mặt nhận thức: Đối tượng miêu tả hiện ra cụ thể, sinh động.
Về biểu cảm: Gây bất ngờ thú vị. Bất ngờ vì A và B là khác chủng loiaj , thế mà o sánh được với nhau. Thú vị vì nếu không đối chiếu thì A có những nét tương đồng với B mad ta không nhận ra.( Nếu nhà văn không tả thì sao ta nghĩ ra thuyền con húc húc vào thuyền mẹ như đòi “bú tí”).
Các phép so sánh ( 5 phép) được giới thiệu ở lớp 3:
So sánh sự vật với sự vật.
So sánh sự vật với con người.
So sánh âm thanh với âm thanh.
So sánh hoạt ...an niềm hy vọng.
Mô hình 3: So sánh: Hoạt động - Hoạt động
VD: Trong đoạn trích sau, hoạt động nào được so sánh với hoạt động nào?
“ Con trâu đen lông mượt
Cái sừng nó vênh vênh
Nó cao lớn lênh khênh
Chân đi như đạp đất.”
 ( Trần Đăng Khoa)
 Dạng bài này giáo viên giúp học sinh nắm chắc được từ chỉ hoạt động, từ đó học sinh sẽ tìm được các hoạt động được so sánh với nhau. Chẳng hạn:
+ Hoạt động "đi" so sánh với hoạt động "đập đất" qua từ "như".
Mô hình 4: So sánh: Âm thanh - Âm thanh
VD: Tìm những âm thanh được so sánh với nhau trong câu thơ dưới đây;
“ Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai.”
 ( Nguyễn Trãi)
 "Tiếng suối" được so sánh với "Tiếng đàn cầm" qua từ "như".
Dạng 2: Bài tập về vận dụng biện pháp tu từ so sánh.
Tuần 5: BT3: Thêm từ so sánh vào câu thơ chưa có từ so sánh.
Tuần 15: có 2 BT 3.4 ứng với 2 kiểu bài vận dụng: 
+ Đặt câu có hình ảnh so sánh theo tranh.
VD: Mặt tươi như hoa
+ Thêm vế được dung làm chuẩn để so sánh.
VD: Trời mưa, đường đất sét trơn như
Tóm lại: Kiến thức về biện pháp tu từ so sánh thì nhiều. Song theo tôi những kiến thức co bản trên đây là điều kiện cần và đủ để GV có cơ sở để đưa HS về tới đích cần đạt. Vấn đề còn lại là ta chọn con đường nào để đi tới đích đó mà thôi.
 2.2. Tích cực sưu tầm những câu văn hay chứa hình ảnh so sánh:
Để kích thích hứng thú cho các em trong các em bước đầu học về biện pháp tu từ so sánh, không gì bằng cho các em tiếp cận với những câu thơ hay, bài văn hay( có sử dụng biện pháp so sánh), GV cần chú ý khai thác ngay trong các bài tập đọc, kể chuyện hoặc sưu tầm chọn lọc những câu văn, câu thơ hay ( có sử dụng biện pháp so sánh) đọc cho các em nghe, phân tích cho các em thấy cái hay cái đẹp của câu văn câu thơ đó để học sinh thấy được giá trị của biện pháp tu từ so sánh.
VD: Khi dạy các phân môn thuộc bộ môn Tiếng Việt người giáo viên cần lồng ghép giữa các phân môn trong môn Tiếng Việt với nhau. Như khi dạy bài Tập đọc: "Hai bàn tay em" SGK Tiếng Việt 3 tập